კულტურისა და ფილოსოფიისადმი ადამიანებს ერთნაირი დამოკიდებულება არა აქვთ.

ყოველი კულტურა ადამიანისა და საზოგადოების  განვითარების  დონეს, მისი შემოქმედების მიღწევებს გამოხატავს. ამიტომ მას ადამიანი დიდ ღირებულებას ანიჭებს. თუმცაღა კულტურისადმი სხვაგვარი დამოკიდებულებაც არსებობს:  ჩვეულებრივ, კულტურას ბუნებას უპირისპირებენ ხოლმე და ამის გამო ზოგჯერ ფიქრობენ, რომ ვიდრე   ადამიანი ბუნების წიაღში ცხოვრობდა და მისი უცოდველი შვილი იყო, კეთილი და ბედნიერიც იყო, ცოდნამ და კულტურამ კი ბოროტება ასწავლა და უბედურება მოუტანა. ამგვარი  შეხედულება  შელამაზებულად წარმოგვიდგენს  ველურ  ადამიანსა და მის ცხოვრებას, მომავლისათვის კი უიმედო პერსპექტივას  სახავს: კულტურის უარყოფით, კულტურაზე უარის თქმით ადამიანი ბუნებას კი არ დაუბრუნდება, არამედ  ბარბაროსობას. ბუნებასთან ჰარმონია მან შეიძლება დაამყაროს მხოლოდ კულტურის  გარდაქმნის, მასში  იმ ტენდენციათა დაძლევის   გზით,   რომლებიც ამგვარ ჰარმონიას ეწინააღმდეგებიან.

კულტურა გონებასა და ცოდნასთან არის დაკავშირებული, ცოდნა კი არა მარტო სინამდვილის საგნების შემეცნება, არამედ კეთილისა და ბოროტის გარჩევის უნარიც. უხეში ძალა მცირე  ცოდნითაც  კმაყოფილდება.  მით უფრო არ უყვარს მას სიკეთესა და ბოროტებაზე ფიქრი.  ამიტომ  მას აღიაზიანებს  კულტურა  და კულტურული ადამიანები. ნიშანდობლივია, რომ ერთ ფაშისტურ პიესაში მისი გმირი, ნაციონალ-სოციალისტური პარტიის  მესვეური, ამბობს: როცა სიტყვა ,,კულტურა” მესმის, ხელი უნებლიედ ჩახმახისკენ მიმაქვსო.

კულტურისადმი სხვადასხვაგვარი დამოკიდებულების  მიუხედავად, ადამიანები უმეტესად დადებითად აფასებენ მას, ამაყობენ თავიანთი ქვეყნის, ერის კულტურით, ცდილობენ აითვისონ ის ან კულტურული ადამიანის სახელი მაინც  მოიპოვონ. მაგრამ  ადამიანებმა  ყოველთვის როდი იციან კარგად ის, რაც ხშირად ხვდებათ ცხოვრებაში. მათ ყოველთვის სწორი წარმოდგენა არა აქვთ იმაზეც, თუ რა არის კულტურა და რას ნიშნავს იყო კულტურული ადამიანი. როგორც გვახსოვს, ოფიცერი ილიას ,,მგზავრის   წერილებიდან” გენერლებისა და გარკვეული სახის ქალების რაოდენობით ზომავდა ქვეყნის კულტურას ანუ, როგორც ის ამბობდა, ცივილიზაციას; ასევე მიხეილ სალტიკოვ-შჩედრინის მოთხრობის გმირიც თავის თავს კულტურულ ადამიანად თვლის, რადგან ის კავალერიაში მსახურობდა, ცნობილ თერძს აკერვინებს ტანისამოსს და ინგლისურ კლუბში სადილობს. რაოდენ უცნაურადაც უნდა გვეჩვენოს მსგავსი შეხედულებანი, ისიც უნდა ვაღიაროთ, რომ კულტურაზე არც დღესა აქვს ბევრს ნათელი წარმოდგენა.

ფილოსოფიისადმი დამოკიდებულება უფრო რთული და არაერთმნიშვნელოვანია. მართალია, ყოველ მეტად თუ ნაკლებად განათლებულ ადამიანს გარკვეული წარმოდგენა აქვს ფილოსოფიასა და მის დანიშნულებაზე, მაგრამ ფილოსოფიისადმი უგულებელმყოფელი დამოკიდებულებაც   საკმაოდ   გავრცელებულია.   ალბათ ყველას გვქონია შემთხვევა მოგვესმინა, როგორ ეტყვიან ხოლმე ვინმეს, ვინც კი თითქოს ზედმეტად ართულებს საქმის ვითარებას: რას ფილოსოფოსობო. ერთი თანამედროვე გერმანელი ფილოსოფოსი  მოგვითხრობს, რომ როდესაც ის დაფიქრებული გადადიოდა მოედანზე, ლუდის მზიდავმა შეიძახა: ჰეი, შენ, ფილოსოფოსოო, თუმცა, რა თქმა უნდა, მისი პროფესია სულაც არ იცოდა; უბრალოდ, ამ კაცისათვის ფილოსოფოსი უდროოდ და უსარგებლოდ ჩაფიქრებულ ადამიანს ნიშნავდა. ფილოსოფიას ზოგჯერ ათვალწუნებით  უყურებენ  ცალკეულ, ე.წ. პოზიტიურ მეცნიერებათა წარმომადგენლები. მათი შეხედულებით, ფილოსოფიას საკუთარი საგანი არა აქვს, და ამიტომ ისღა დარჩენია სხვა მეცნიერებათა სფეროში შეიჭრას და აქ არაკომპეტენტური აზრები გამოთქვას. ფილოსოფიისადმი  ამგვარი დამოკიდებულება ზოგჯერ თვით ფილოსოფოსებსაც გადაედებათ ხოლმე: ისინი შურით შეჰყურებენ ვთქვათ, ფიზიკოსებს, ბიოლოგებს, ინჟინრებსა და სხვებს, რომლებიც  ,,ნამდვილ  საქმეს”  აკეთებენ,  მეტადაც არიან საზოგადოებაში დაფასებული, ფილოსოფოსები კი თითქოს მხოლოდ სიტყვებს წარმოთქვამენ ამ ,,ნამდვილი საქმეების” შესახებ. ფილოსოფიისადმი ამგვარი დამოკიდებულება თვითონ არის კულტურის საინტერესო მოვლენა. მას თავისი მიზეზებიც  აქვს, რის შესახებაც შემდეგ გვექნება ლაპარაკი, ახლა კი ისევ  კულტურას  მივუბრუნდეთ,  ვნახოთ,  რა თვალსაზრისები არსებობს მის თაობაზე და რამდენად ახლოა ისინი ჭეშმარიტებასთან.

კულტურის გავრცელებული განმარტებაა მისი ამგვარი გაგება: კულტურა არის ყოველივე ის, რასაც ადამიანის ხელი ატყვია, რაც ადამიანს სამყაროში შეაქვს. ამ განმარტების მიხედვით, საზოგადოებას მით უფრო მაღალი კულტურა ექნება, რაც უფრო დიდია მის მიერ შექმნილი ხელოვნური სამყარო, რაც უფრო მძლავრი საშუალებანი შექმნა მან ბუნებაზე გაბატონებისათვის. ხოლო თვით ადამიანი მით უფრო კულტურულია, რაც  უფრო მეტად  დაშორდა ის ბუნებას და ბუნებრივ მდგომარეობას,  რაც  უფრო  მეტად  არის  განსაზღვრული მისი საქციელი საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული ნორმებითა და მოთხოვნილებებით. ამგვარი გაგების ნაკლი ის არის, რომ მას კულტურა არსებითად საზოგადოებაზე დაჰყავს და ამ ცნებებიდან  ერთ-ერთს  ზედმეტს  ხდის.  კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი ის არის, რომ კულტურის ცნებით არა მარტო აღვნიშნავთ საგნებს, არამედ ვაფასებთ კიდეც მათ; კულტურის ცნებამ საშუალება უნდა მოგვცეს შევაფასოთ კულტურის განვითარება, კულტურის ესა თუ ის პროცესი წინსვლად ან უკუსვლად მივიჩნიოთ, ზემოთ მოცემული განმარტება კი ამის საშუალებას არ იძლევა. მის მიხედვით, რაც უფრო დიდ და ღრმა კვალს დაამჩნევს საზოგადოება ბუნებას, მით უფრო მაღალი იქნება მისი კულტურა.  მაგრამ  ადამიანი თუ იმდენად დიდ კვალს დაამჩნევს ბუნებას, რომ მთლიანად მოსპობს, განა ამით კულტურის მაღალ საფეხურს მიაღწევს? ამის მსგავსად შეიძლება ცალკეულ ინდივიდზეც ვთქვათ: ადამიანი ბუნებას მარტო ცოდნითა და ტექნიკით კი არ დაშორდა, არამედ სისასტიკეშიც აჯობა მას - როგორც ეთოლოგები, ცხოველთა ქცევის შემსწავლელნი აღნიშნავენ, მხეცი აგრესიულობას  სასიცოცხლო მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებისათვის ბრძოლაში  იჩენს.  ხოლო  სადიზმი,  სისასტიკე სისასტიკისათვის, მხოლოდ ადამიანებში გვხდება. ბუნებისაგან ამგვარი დაშორება განა ადამიანის კულტურის მაჩვენებელი იქნება?

საზოგადოებისაგან კულტურის განმასხვავებლად შემდეგ გზას მიმართავენ: ადამიანთა მოქმედების,  მათ  შორის  ურთიერთობის შინაარსს მიაკუთვნებენ საზოგადოებრივ ცხოვრებას, ხოლო იმას, თუ როგორ, რა წესით ხორციელდება ეს შინაარსი, კულტურას უწოდებენ. მაგალითად, შრომას - როგორც  ადამიანის მოთხოვნილებათა დასაკმაყოფილებლად გარკვეულ  ფასეულობათა  შექმნას  -  საზოგადოების ეკონომიკურ ცხოვრებას მიაკუთვნებენ, ხოლო იმას, თუ როგორ, რა იარაღებით, როგორი ორგანიზაციით სრულდება შრომა, კულტურად, სახელდობრ შრომის კულტურად მიიჩნევენ. კულტურის ამგვარ განმარტებას აქვს აზრი: ის კარგად გამოყოფს იმგვარ მოვლენებს, როგორიცაა შრომის კულტურა, დასვენების კულტურა, ვაჭრობის, სამედიცინო მომსახურების კულტურა და სხვ. მაგრამ ეს განმარტებაც არ გვაძლევს საშუალებას შევაფასოთ ესა თუ ის ცვლილება კულტურის პროცესში. რა თქმა უნდა, თანამედროვე თერმობირთვული იარაღი ტექნიკური თვალსაზრისით შეუდარებლად მაღლა დგას შურდულსა და მშვილდისარზე, მაგრამ განა ეს უფლებას გვაძლევს მსოფლიო თერმობირთვული ომი   მაღალ   კულტურულ აქტად მივიჩნიოთ?

როგორც ჩანს, სიძნელეს თავი რომ დავაღწიოთ, კულტურად უნდა მივიჩნიოთ არა ყოვე- ლივე,  რაც  ადამიანს  სამყაროში  შეაქვს,  არა ის, რასაც ადამიანის კვალი ატყვია, არამედ ის, რაც ადამიანს ადამიანური შეაქვს  სამყაროში, ის, რასაც ადამიანური მოქმედების კვალი ატყვია. კულტურის  ამგვარი  განმარტება  საკმაოდ ფართო იქნება, რამდენადაც ადამიანის ყოველ მოქმედებასა და პროდუქტს მეტნაკლებად ატყვია ადამიანური მოქმედების კვალი, მაგრამ ამ განმარტების წყალობით, ამავე დროს, საშუალება გვექნება ვილაპარაკოთ კულტურის განვითარებაზე, შეიძლება შევაფასოთ ესა თუ ის პროცესი, როგორც ადამიანისა და საზოგადოების ჰუმანიზაციის მაჩვენებელი. თუკი კულტურის საზრისად და დანიშნულებად ადამიანისა და საზოგადოების ჰუმანიზაციას მივიჩნევთ, ეს საშუალებას მოგვცემს გავიგოთ კრიზისული მოვლენები კულტურის განვითარებაში, რაც გამოიხატება ადამიანის მიერ შექმნილ დიდ ტექნიკურ შესაძლებლობებსა და კულტურის დანიშნულებას შორის წინააღმდეგობით, როცა ეს საშუალებები ადამიანის არსებითი ძალებისა და ტენდენციების განვითარებას კი არ ემსახურებიან, არამედ ბორკავენ მათ.

ამრიგად, კულტურა არ არის მხოლოდ მექანიკური ჯამი ადამიანის მიერ შექმნილი მატერიალური ნივთებისა, ხელოვნებისა და ლიტერატურის  ნაწარმოებებისა,  მეცნიერული თუ არა მეცნიერული შეხედულებებისა და ა.შ. კულტურის მოვლენები გამოხატავენ ადამიანის დამოკიდებულებას სამყაროსადმი,  საზოგადოებისადმი, თვით ადამიანებისადმი. ძველი ეგვიპტის აკლდამები და პირამიდები ამ ქვეყნის მცხოვრებთა ტექნიკურ შესაძლებლობებსა და ხელოვნების განვითარების დონეს კი არ ადასტურებენ  მხოლოდ, არამედ  მათში  ასახულია აგრეთვე ძველ   ეგვიპტელთა შეხედულებანი სიკვდილსა და უკვდავებაზე, მათი ღირებულებითი დამოკიდებულებები. ანტიკურ თუ აღორძინების  ეპოქის მხატვრულ  კულტურას  ვერ გავიგებთ,  თუ მხოლოდ იმის აღნუსხვის დავჯერდებით, გამოსახვის რა ხერხებსა და საშუალებებს მიაგნეს ამ ეპოქის ადამიანებმა და როგორ არის მათი მეოხებით გადმოცემული ესა თუ ის მითოლოგიური ან ისტორიული სიუჟეტები, თუ მათში არ დავინახეთ ადამიანთა ცხოვრებისეული იდეალების, მათი ღირებულებითი ორიენტაციების გამოხატვა. მეცნიერებაშიც კი სხვადასხვაგვარად აირეკლება ადამიანის დამოკიდებულება სამყაროსადმი: ძველი ჩინელები ან ანტიკური ხანის ბერძნები თვლიდნენ, რომ ადამიანი თავის შემოქმედებაში ბუნებას, კოსმოსს ჰბაძავს და მისდევს, ახალი დროის ევროპელი  მეცნიერები  კი  ბუნებაზე გაბატონებას მიიჩნევდნენ იდიალად. ადამიანს იმდენი შეუძლია, რამდენიც იცისო, ამბობდა ამ ეპოქის დასაწყისში ინგლისელი ფილოსოფოსი ფრენსის ბეკონი.

ანალოგიურად უნდა  ვიმსჯელოთ  ცალკეული ადამიანის, პიროვნების კულტურაზეც. ცხადია, პიროვნების კულტურის შემადგენელი ნაწილებია მისი ცოდნა და უნარები, მაგრამ კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, რას ხმარდება ისინი,  რაც  თავის  მხრივ  იმაზეა  დამოკიდებული, თუ როგორი მიზნებითა და იდეალებით ხელმძღვანელობს ადამიანი ცხოვრებაში. ხდება ხოლმე, ადამიანს სხვადასხვა წყაროებიდან  - ჟურნალ-გაზეთებიდან,  წიგნებიდან,  ტელევიზიიდან თუ ნაცნობებთან საუბრებიდან აუარებელი ცნობები აქვს  ამოკრეფილი,  მაგრამ  არ  იცის, რისთვის  მოიხმაროს,  თუმცა  კი  ერთი  სული აქვს გააკვირვოს ვინმე ამ ცნობებით, ისე რომ, არ დაგიდევს, აინტერესებს თუ არა ისინი მის მოსაუბრეს. ამგვარი ადამიანი ნამდვილად ვერ ჩაითვლება  კულტურულ ადამიანად, ასევე, თუ ადამიანმა იცის მხოლოდ ის ამბები, რომლებიც მოთხრობილია, ვთქვათ, დოსტოევსკის რომანებში, იცის ამ რომანების გმირთა სახელები, შეიძლება დოსტოევსკის პოეტიკის თავისებურებათა შესახებაც აქვს გაგონილი,  მაგრამ  არ  თანაუგრძნობს  პათოსს, რომლითაც ამ  მწერლის შემოქმედებაა გამსჭვალული, თუ მისთვის უცხოა მასში გმოხატული ღირებულებანი და იდეალები, ასეთ ადამიანს არა აქვს ნამდვილად ათვისებული დოსტოევსკის შემოქმედება,  ის მისი კულტურის ნაწილი არ გამხდარა. პიროვნების, ასევე როგორც საზოგადოების კულტურა გარკვეულ მთლიანობას ქმნის და მისი ხასიათი იმაზეა  დამოკიდებული,  თუ  რა  იდეალებს,  რა ცხოვრებისეულ   მიზნებს ექვემდებარება მის მიერ შეძენილი ცოდნა და უნარები, როგორია პიროვნების ცხოვრების ორიენტირი,  ადამიანის კულტურას ის კი არ განსაზღვრავს, თუ რა იცის და რა შეუძლია მას, არამედ უმთავრესად ის, თუ რას იფასებს  ის, რას სცემს პატივს და როგორ გამოიხატება ეს მის მოქმედებაში.

კულტურის ამგვარი ხასიათის გაცნობიერება, მისი კავშირი ადამიანის ცხოვრებისეულ მიზნებსა  და  იდეალებთან,  ამჟღავნებს  მის არსებითსა და მჭიდრო კავშირს ფილოსოფიასთან.

კულტურასა და ფილოსოფიას შორის არსებული  მჭიდრო  კავშირის დანახვას  ხელს  უშლის  როგორც  კულტურის,  ისე  ფილოსოფიის ბუნების გაუგებრობა.

კულტურის გავრცელებული განმარტების შესაბამისად ის წარმოდგენილი აქვს როგორც ადამიანის ცოდნის, ტექნიკური მიღწევების, ხელოვნებისა   და ლიტერატურის, ადამიანთა ქცევის ნორმებისა და ტრადიციების ერთობლიობა და უგულებელყოფენ ამას, რომ ყოველი კულტურა გარკვეულ მთლიანობას მას  ის ანიჭებს, რომ ის გარკვეული მსოფლმხედველობაა, უფრო სწორედ გარკვეული მსოფლხედვაა. სხვადასხვა ეპოქის და სხვადასხვა საზოგადოების ადამიანები სხვადასხვაგვარად აღიქვამენ სამყაროს, სხვადასხვა ცნებებითა და წარმოდგენებით  იაზრებენ  მას. როდესაც  ვამბობდით, რომ კულტურის როგორც ადამიანისა და საზოგადოების ჰუმანიზაციის ზომის გაგება საშუალებას  გვაძლევს შევაფასოთ ცვლილებანი კულტურის პროცესში, მივიჩნიოთ ისინი წინსვლად ან უკუსვლად, ეს ისე არ უნდა გავიგოთ თითქოს კულტურის ცნება იმგვარი  თარგი იყოს, რომელიც ერთნაირად შეიძლება  მივუყენოთ სხვადასხვაგვარ კულტურულ მთლიანობებს, თითქოს კულტურის ერთი ზოგადი ცნების საშუალებით შეიძლებოდეს ყველა კულტურები  გავამწკრივოთ  სიმაღლის  მიხედვით.  რა თქმა უნდა, არიან კულტურის მოვლენები, რომლებიც ასეთ შეფასებას ექვემდებარებიან და გამოხატავენ ადამიანისა და საზოგადოების განვითარებას,  მის  გადასვლას  ბარბაროსობიდან კულტურის  მწვერვალებისაკენ. მაგრამ კულტურის მთლიანობები იმდენად რთული და მრავალმხრივი არიან, რომ ისინი არშინით არ გაიზომებიან.  ერთ კულტურაში,  მაგალითად, უფრო მეტად არის განვითარებული მეცნიერება, მეორე უფრო მხატვრული კულტურის ხასიათს ატარებს, მესამეში უფრო ეთიკური პათოსია ძლიერი, ამგვარი კულტურების რანგობრივი დახასიათება არ შეიძლება. ასევე არ შეიძლება რანგობრივად შევაფასოთ ერთი და იგივე ტიპის კულტურის  სხადასხვა  ეროვნული ფორმები. ასეა თუ ისე ამჯერად ჩვენთვის მთავარი ის არის,   რომ   ყოველი კულტურა გარკვეული მსოფლხედვაა, გარკვეული  მსოფლგაგებაა  და ამდენად ის გარკვეულ ფილოსოფიურ საფუძველსაც უნდა გულისხმობდეს.

ფილოსოფიის როგორც კულტურის მთლიანობის მნიშვნელოვანი შემადგენელი ნაწილის გაცნობიერებას  ხელს  უშლის  ყოველდღიურ ცხოვრებაში გავრცელებული თვალსაზრისი ფილოსოფიის  როგორც განყენებული,  პრაქტიკული ცხოვრებისაგან ძალზე შორს მდგარი თეორიული მსჯელობის შესახებ. ამგვარ წარმოდგენას ზოგჯერ თვით ფილოსოფოსებიც ამართლებენ, რამდენადაც თავიანთ მეცნიერებას განმარტავენ როგორც მოძღვრებას სამყაროს უზოგადეს კანონზომიერებათა შესახებ: რადგან ფილოსოფია უზოგადესია, ის განყენებულიც უნდა იყოსო. ამგვარი წარმოდგენა არ გამოხატავს ფილოსოფიის ნამდვილ ბუნებას. როგორც ცნობილია, არსებობენ მეცნიერებანი ბუნების შესახებ, რომლებიც მატერიალურ სინამდვილეს შეისწავლიან და მეცნიერებანი ადამიანის ფსიქიკის, მისი სულიერი სამყაროს შესახებ, ფილოსოფია კი ამ ორი სამყაროს, მატერიალური და სულიერი  სამყაროების, ურთიერთობას იაზრებს, ეს ურთიერთობა კი ისევე კონკრეტულია, როგორც თვით მატერიალური და სულიერი სინამდვილე;
 
ამიტომ ფილოსოფიაც არ არის განყენებული მეცნიერება, მას  სრულიად კონკრეტულ სინამდვილესთან აქვს საქმე.

კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია შემდეგი გარემოება: მატერიალურისა და სულიერის ურთიერთობა არსებითად არის სამყაროსა და ადამიანის ურთიერთობა, ე.ი. ამ ურთიერთობას რომ შეისწავლის, ფილოსოფია ამით სამყაროში ადამიანის ადგილს ახასიათებს.სამყაროში ადამიანის ადგილის გარკვევა კი ნიშნავს სამყაროს ძირითად ტენდენციენთან ადამიანის დამოკიდებულების გამომჟღავნებას, ამ ტენდენციებთან მიმართებაში ადამიანის ცხოვრების მიზნებისა და იდეალების განხილვას. ამიტომ ფილოსოფია განყენებული მსჯელობა კი არ არის სამყაროზე, არამედ ადამიანის ცხოვრებისეული მიზნის, მისი  დანიშნულების  გარკვევას ემსახურება. ფილოსოფიის ამგვარი ბუნება კარგად ესმოდა ლევ ტოლსტოის, რომელიც წერდა: ფილოსოფია ცხოვრების მეცნიერებაა; ადამიანი მოქმედი არსებაა, საით უნდა  წარმართოს თავისი მოქმედება? როგორ უნდა გადააქციოს ეს მოქმედება თავისუფლად? ამ კითხვებზე პასუხის გაცემაა ფილოსოფიის ჭეშმარიტი დანიშნულება. მწერალი ფილოსოფიის ამგვარი დახასიათებით იმას როდი ამტკიცებდა, თითქოს ამ უკანასკნელს თავისი მიზანი ყოველთვის გაცნობიერებული აქვს. ფილოსოფიას არაიშვიათად ავიწყდება თავისი  მთავარი  დანიშნულება და ეს  ქმნის  კრიზისულ  ვითარებას,  რომელიც კულტურასა და საერთოდ საზოგადოებაში კრიზისულ სიტუაციას ასახავს. მაგრამ რაკი ფილოსოფია გააცნობიერებს საზოგადოებისა და კულტურის კრიზისს, ის უფრო ნათლად წარმოიდგენს  თავის  ცხოვრებისეულ  დანიშნულებას. სწორედ ამგვარი სიტუაციის გაცნობიერებამ განაპირობა, მაგალითად, XX საუკუნის დასაწყისში გამოჩენილი გერმანელი ფილოსოფოსის ედმუნდ ჰუსერლის თვალსაზრისის ევოლუცია. ფილოსოფიის, როგორც ზუსტი მეცნიერების იდეალზე უარის თქმა და ადამიანის სამყაროსთან მისი კავშირის დანახვა, როგორც ეს კარგად აჩვენა ჰუსერლისა და საერთოდ თანამედროვე დასავლეთის ფილოსოფიის მშვენიერმა მცოდნემ ზურაბ კაკაბაძემ თავის წიგნში ჰუსერლის ფილოსოფიის შესახებ. დასავლეთის ფილოსოფიის ამ შემობრუნების ანალიზმაც ნათელი გახადა, რომ როგორც ზურაბ კაკაბაძე წერდა, საბოლოო ანგარიშით ფილოსოფიის საზრისი ცხოვრების ორიენტირის გარკვევაში მდგომარეობს. ხოლო თავისი ეს ფუნქცია რომ შეასრულოს,  ფილოსოფია  უნდა  დაემყაროს როგორც სამყაროს ძირითადი ტენდენციების, ისე ადამიანის ბუნების ცოდნას.

შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ფილოსოფია ბევრს იღებს თავის თავზე, როცა მიზნად ისახავს სამყაროს ძირითადი ტენდენციების გამოვლენასა და ადამიანის ბუნების გარკვევას, კერძო მეცნიერებათა წარმომადგენლები ზოგჯერ ამტკიცებენ, რომ სამყაროს ტენდენციების დახასიათება ბუნებისმეტყველების საქმეა, ხოლო ადამიანის ბუნების გარკვევა ბიოლოგიის ან, უკიდურეს შემთხვევაში, ფსიქოლოგიის მიზანია და არა ფილოსოფიისა. სინამდვილეში  მეცნიერება და ფილოსოფია სამყაროსა და ადამიანის განსხვავებულ მხარეებს შეისწავლიან. ფილოსოფია სამყაროს ფიზიკურ, ქიმიურ და სხვა თვისებებს კი არ იკვლევს, არამედ სამყაროს ისეთ განსაზღვრულობებს, როგორიცაა განვითარება, აუცილებლობა, თავისუფლება და სხვა. ფილოსოფიის მიზანია, მაგალითად, ყოფიერებისა და ღირებულების ურთიერთობის დახასიათება. კლასიკური ფილოსოფია მათ აიგივებდა ერთმანეთთან, უმაღლესი  ყოფიერება, რასაც კლასიკური იდეალიზმი ღმერთთან აიგივებდა, უმაღლესი ღირებულებაც იყო. უახლეს ფილოსოფიაში ყოფიერებისა და ღირებულების ამგვარი გაიგივება უარყვეს, ღირებულება ინდივიდუალურში,  წარმავალსა  და  განუმეორებელში დაინახეს, ამგვარი საკითხი ფილოსოფოსებს არ გამოუგონიათ: ადამიანთა ცხოვრების წესი იმაზეა  დამოკიდებული, თუ  რას  მიიჩნევენ ისინი უფრო არსებითად და მნიშვნელოვნად სამყაროში. რაც შეეხება ადამიანის შესწავლას, ფილოსოფიის მიზანი, აქ ბიოლოგიური ან ფსიქოლოგიური კანონზომიერების დადგენა კი არ არის, არამედ ადამიანის ყოფიერების არსებისა და ფორმების  დახასიათება. ეს  კი  მას  შეუძლია ადამიანის ყოველდღიურ ცხოვრებასა და შემოქმედებაზე, კულტურაზე  დაკვირვებისა  და მათი ანალიზის გზით.

ყოველდღიურ ცხოვრებაში, ერთი შეხედვით, ადამიანები მხოლოდ საკუთარი მოთხოვნილებებისა და ინტერსების დაკმაყოფილებაზე ზრუნავენ. ამგვარ დაკვირვებაზე დამყარებით ამბობენ, რომ ადამიანი ბუნებით ეგოისტია და ინდივიდუალისტი. ფილოსოფია კი ამავე ცხოვრებაზე დაკვირვებით, მისი სხვადასხვა გამოვლინების  ანალიზის გზით ადამიანის საზოგადოებრივ ბუნებას ამჟღავნებს. ადამიანის საზოგადოებრივი  ბუნება  მხოლოდ  იმაში  კი  არ  მდგომარეობს,  რომ  ის გარკვეული  საზოგადოებით არის  განსაზღვრული,  არამედ  იმაშიც,  რომ ადამიანის ცხოვრებას, მის შემოქმედებას სხვა ადამიანებთან ურთიერთობაში ეძლევა აზრი და თვით ადამიანიც თავის თავს უმთავრესად იმით აფასებს, თუ როგორ აფასებენ ან შეაფასებენ, მისი შეხედულებით,  მას  სხვები  –  კოლეგები, მეგობრები და ნაცნობები. ასევე, ყოველდღიურ ცხოვრებაში ადამიანს უჩნდება წარმოდგენა, რომ რაც უფრო მეტსა ფლობს, მით უფრო მტკიცე იქნება მისი ყოფიერება, ამის შედეგად იგი ქონებასა და ფლობას ცხოვრების საშუალებად  კი  არ მიიჩნევს, არამედ ის მთელი ცხოვრების შინაარსი ხდება. კ. მარქსი ამის თაობაზე ამბობდა, კერძო საკუთრებამ ისე გაგვაბრიყვა, რომ რაიმე საგანი ჩვენად მხოლოდ მაშინ მიგვაჩნია, როცა მას ვფლობთო. ყოფნასა და ფლობას შორის ასეთი გაუკუღმართებული ურთიერთობა ადამიანის ცხოვრებაში დღეს ხშირად ხდება ფილოსოფიური გააზრების საგანი. ცნობილი ფილოსოფოსი და  ფსიქოლოგი ერიხ ფრომი თავის წიგნში ყოფნა თუ ფლობა ადამიანის  ქცევის  მრავალი  ფორმის,  მაგალითად სწავლის, საუბრის, კითხვის, რწმენის, სიყვარულისა და სხვათა ანალიზის გზით აჩვენებს, რომ ეს ადამიანური მოქმედებები და უნარები სხვადასხვა შინაარსს იძენენ იმის მიხედვით, თუ რაზეა ადამიანი ორიენტირებული, რა აინტერესებს მას – ყოფნა თუ ფლობა (ქონა). ვინც ფლობაზეა ორიენტირებული, ვინც ყველაფერს შეძენის თვალით უყურებს,  მისთვის სწავლა მხოლოდ მასალის დახსომება და შემდეგ მისი ჩაბარებაა (ვთქვათ ნიშნის, დიპლომის შეძენის  მიზით),  საუბარი  მისთვის  საკუთარი შეხედულების სხვისთვის თავს მოხვევაა, კითხვა – გარკვეული სიუჟეტების აღქმა და ა.შ. ხოლო მისთვის, ვინც მხოლოდ შეძენაზე (თუნდაც ცოდნის  შეძენაზე)  კი  არ  ფიქრობს,  არამედ ცხოვრობს  იმით, რასაც  იგებს, რაზეც საუბრობს და ა.შ., საუბარი, სწავლა, კითხვა ცოცხალი, შემოქმედებითი პროცესებია, რომლებშიც მთავარია თვით აზრები, ადამიანებს შორის ურთიერთობა,  დიალოგი  და  არა  ის,  თუ  ვის ეკუთვნის ეს აზრები, ვინ დარჩება გამარჯვებული კამათში. ყოფნისა და ფლობის ამგვარი ანალიზი ადამიანის ყოფიერების ფორმებისადმი ფილოსოფიური მიდგომის მაგალითებია.

ადამიანის ყოფიერების შესწავლისას ფილოსოფია გამოავლენს იმასაც, რომ ადამიანი არ სჯერდება უბრალოდ არსებობას, ის თავის საარსებო მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილებაზე კი არ ზრუნავს მხოლოდ, არამედ აფასებს კიდეც თავის ცხოვრებას, უნდა თავისი ცხოვრება ღირებულად განიცადოს - უბრალოდ კი არ ცხოვრობდეს, მიწას კი არ ამძიმებდეს მხოლოდ, არამედ ისე ცხოვრობდეს, როგორც კაცურ  ცხოვრებას, ადამიანის ღირსებას  შეეფერება.  რა  თქმა  უნდა,  ადამიანებს  სხვადასხვაგვარი წარმოდგენა აქვთ იმის თაობაზე, თუ როგორია ადამიანისათვის ღირსეული ცხოვრება, მაგრამ უეჭველია ისინი ამ წარმოდგენათა შესაბამისად  აფასებენ  თავიანთ  ცხოვრებას, თვლიან მას ღირებულად ან არაღირებულად.

ბუნებისმეტყველნი, რომლებიც მათ სფეროში  ფილოსოფიის შეჭრას ებრძვიან, ხშირად თვითონ იწყებენ ფილოსოფოსობას. ამაში თავისთავად არაფერი  ცუდი  არ  არის,  მაგარამ, სამწუხაროდ, ზოგჯერ ადამიანის საბუნებისმეტყველო დახასიათებას ფილოსოფიურ ანალიზად  მიიჩნევენ ხოლმე  და  მხოლოდ  ბიოლოგიაზე დამყარებით ცდილობენ ადამიანის ცხოვრების ორიენტირი გაარკვიონ. მაგალითად, ერთი ცნობილი ბიოლოგი ადამიანის ბედნიერების პრობლემის გადაწყვეტას იმით ცდილობს, რომ აღნუსხავს მის ყველა დადებითსა და უარყოფით ემოციას, ადგენს მათ მიზეზებსა და ამ გზით ფიქრობს მისი ცხოვრებიდან უარყოფითი ემოციების გამორიცხვას. სინამდვილეში კი უარყოფითი ემოციების გამორიცხვით ადამიანური ცხოვრებაცა და კულტურაც ხელიდან გაგვიქრებოდა.

ადამიანისა და საზოგადოების ცხოვრების ერთ-ერთი მთავარი ნიშანი მისი ცვალებადობა, ისტორიულობაა. ფილოსოფიამ, რომელსაც ადამიანის ცხოვრების საზრისის გარკვევა უნდა, არ შეიძლება არ გაითვალისწინოს ადამიანის ისტორიულობა, ის რომ სხვადასხვაგვარ პირობებში ადამიანს არ შეიძლება განსხვავებულად არ წარმოუდგეს თავისი ცხოვრების დანიშნულება. ამიტომაც ამბობენ ფილოსოფიაზე, რომელმაც პასუხი უნდა გასცეს კითხვას ადამიანის ცხოვრების საზრისის შესახებ, რომ ის არის ეპოქის ძირითადი ტენდენციების გაცნობიერება, კულტურის თვითცნობიერება. XX საუკუნის ცნობილ ფილოსოფოსს მარტინ ჰაიდეგერს ფილოსოფიის ამგვარი განმარტება არ მოსწონდა, ალბათ იმიტომ, რომ მასში ფილოსოფიის  მნიშვნელობის  დაკნინებას  ხედავდა, მაგრამ ეს იმაზეა დამოკიდებული, თუ როგორ გავიგებთ  დებულებას  ფილოსოფიის როგორც კულტურის თვითცნობიერების შესახებ. თუ ფილოსოფიას ყოველი ეპოქისა და ამ ეპოქათა კულტურის  უბრალო სარკედ  მივიჩნევთ, მაშინ ეს დებულება მართლაც დაამცირებს მის მნიშვნელობას. მაგრამ ამგვარი განმარტება სრულიადაც არ არის ფილოსოფიის როგორც კულტურის თვითცნობიერების შესახებ დებულების მართებული გაგება: სარკე არ შეიძლება იმის თვითცნობიერება იყოს, რასაც ის ისახავს. ფილოსოფიას შეუძლია იყოს კულტურის თვითცნობიერება, რადგან იგი ემყარება სამყაროსა და ადამიანის ძირითადი ტენდენციების გაგებას და ამიტომ არა მარტო ასახავს ამა თუ იმ ეპოქის კულტურას, არამედ აფასებს კიდეც მას და  მნიშვნელოვან  როლსაც  ასრულებს  ერთი კულტურის მეორით შეცვლაში.

თუ ფილოსოფიის მთავარი ამოცანა საბოლოოდ  ის  არის,  რომ ადამიანის ცხოვრების საზრისი გაარკვიოს, ადამიანის ცხოვრებას მისცეს ორიენტირი, ეს იმას ნიშნავს, რომ სწორედ ფილოსოფიის საშუალებით შეუძლია ადამიანს შეაფასოს თავისი ცხოვრება, შეაფასოს, რამდენად  არის  მისი ცხოვრება  ღირებული,  ისეთი, როგორიც უნდა იყოს, მაგრამ ადამიანები ხშირად იმ ორიენტირებისა და იდეალების საწინააღმდეგოდ  ცხოვრობენ, რომლებიც  საზოგადოებაშია აღიარებული და რომელთაც ისინიც ცნობენ თავიანთი სულის სიღრმეში, ვინც მათ ცხოვრებაში არ მისდევს. სწორედ ამიტომ, ამგვარი ადამიანები მტრულად იქნებიან განწყობილი ფილოსოფიისადმი: ფილოსოფია ხომ  იმ ღირებულებებსა და იდეალებზე მსჯელობს, რისი დავიწყებაც მათ უნდათ, რადგან მათი გახსენება  ხელს უშლით  სრულად  დატკბენ  თავიანთი ცხოვრებით, რომელიც ამ ღირებულებებსა და იდეალებს ეწინააღმდეგება, ფილოსოფია  მათგან მოითხოვს  იმაზე  დაფიქრებას, რაზეც  არ  უნდა  იფიქრონ.  ბუნებრივია, ასეთი ადამიანები დიდად ვერ დააფასებენ ფილოსოფიას.  ფილოსოფიაო, იტყვიან ისინი, ვერც სახლს ააშენებს, ვერც გზას  გაიყვანს, ვერც  მოსავალს მოიმკისო. ასეთი ადამიანები სიძნელეს მხოლოდ სახლის აშენებაში ხედავენ, ხოლო ის, თუ როგორ იცხოვრებენ სახლში, ძნელი მოსაგვარებელი არა ჰგონიათ. უფრო მეტიც: ისინი არც იმაზე ჩაფიქრდებიან, რომ აშენებული სახლიც შეიძლება დაენგრეთ, რადგან  მის მშენებლებს ცხოვრების სხვა  ორიენტირები  ჰქონდათ – მასალის მოპარვაზე უფრო ზრუნავდნენ, ვიდრე სახლის აშენებაზე. მათ მნიშვნელოვან ამოცანად ორ დასახლებას შორის გზის გაყვანა მიაჩნიათ და ზედმეტად თვლიან იმაზე დაფიქრებას, თუ როგორ უნდა დამყარდეს ადამიანთა შორის ადამიანური ურთიერთკავშირი. საერთოდ, ამგვარი ადამიანები მხოლოდ ნივთებსა და მათ შექმნასთან დაკავშირებულ საქმიანობასა სცემენ პატივს, სულიერი კულტურის ღირებულებასაც იმით ზომავენ, თუ რამდენად უწყობს ის ხელს ამ ნივთების წარმოებას.

ჩვენმა საუკუნემ ცხოვრების ტემპის აჩქარებასთან ერთად წარმოშვა ის ტენდენციაც, რომ ადამიანები მრავალნაირ საქმიანობაში არიან ჩართული და აღარ რჩებათ დრო რეფლექსიისათვის,  ისეთ  რაიმეზე  ფიქრისათვის, რაც, ერთი შეხედვით მათ ყოველდღიურ საქმიანობასთან არ არის დაკავშირებული, სინამდვილეში კი მათი საქმიანობის, ცხოვრების საზრისის გარკვევას ემსახურება. ამიტომ არის, რომ ადამიანები ხშირად ერთნაირი გულისყურით ეკიდებიან მათი ცხოვრებისათვის არსებითსა და არაარსებითს. ადამიანები ხშირად იმაზე წუწუნებენ, რომ დრო არ რჩებათ ერთმანეთთან ადამიანური ურთიერთობისათვის, ხოლო ეს დრო არაიშვიათად ხმარდება მათ ვითომდა საქმიან ფუსფუსს, ტელეეკრანის წინ თვლემას. ცნობილი ავსტრიელი მწერალი რობერტ მუზილი წერდა, რომ ჩვენს დროში ადამიანებს ჭარბი  ენერგია  აქვთ,  მაგრამ  დაკარგეს იმის უნარი, რომ დაფიქრდნენ თავიანთი მოქმედების საზრისზე.  ამიტომ ისინი  გამოიყურებიან  როგორც კეგლის მოთამაშეები, რომლებიც ნაპოლეონის  გამომეტყველებით  ცდილობენ  წააქციონ რამდენიმე ხის ფიგურა.

ფილოსოფიისადმი უგულებელმყოფელი  დამოკიდებულება მხოლოდ იმით როდია განპირობებული, რომ ხშირად ადამიანებს არ სურთ დაფიქრდნენ  ცხოვრების  არსებით  საკითხებზე. ზოგჯერ ადამიანები მაინც ჩაფიქრდებიან ხოლმე ამ საკითხებზე და ფილოსოფიასაც მიმართავენ იმის იმედით, რომ ის დაეხმარება მათ ამ საკითხების გააზრებაში, მათზე პასუხის მოძებნაში. მაგრამ ფილსოფია არაიშვიათად ამ იმედებს  უცრუებს  მათ,  რადგან ისიც ხშირად გვერდს უვლის ადამიანის სასიცოცხლო პრობლემებზე მსჯელობას და მათ ნაცვლად ისეთ საკითხებს განიხილავს, რომლებიც მხოლოდ ვიწრო სპეციალისტებისათვის თუ იქნება საინტერესო. ასეთი ფილოსოფოსები პურის მთხოვნელებს ქვებს აძლევენ. მათ გულისხმობდა ალბათ, ამერიკელი მწერალი და მოაზროვნე ჰენრი თორო, როცა ამბობდა:  ჩვენში ფილოსოფიის პროფესორები არიან, ფილოსოფოსები კი არაო. რა თქმა უნდა, ფილოსოფიაზე არ შეიძლება ვიმსჯელოთ ცალკეული, ცხოვრებას მოწყვეტილი ფილოსოფიური ნაწერის მიხედვით, ისევე როგორც პოეზიაზე ვერ ვიმსჯელებთ ცალკეული უსუსური ლექსის მიხედვით. ფილოსოფიაზე უარის თქმა არსებითად ადამიანის მიერ ცხოვრების გააზრებაზე უარის თქმაა. ფილსოფია, სამართლიანად წერს ერთი ავტორი, პასუხობს ადამიანის ღრმა მოთხოვნილებას - სამყაროსა და ადამიანის დანიშნულების მთლიანობითი გაგების მოთხოვნილებას, ამიტომ საზოგადოება ფილსოფიის  გარეშე  ადვილად  შეიძლება  გახდეს საზოგადოება ადამიანების გარეშე. ცხადია, როცა  ფილოსოფიის  ამგვარ დანიშნულებაზე ვლაპარაკობთ, ისე არ უნდა გავიგოთ, თითქოს აქ პროფესიით ფილოსოფოსები იყვნენ ნაგულისხმევი.  საქმე  აქ  ყოველ ადამიანს  შეეხება, ყოველი ადამიანი უნდა ფიქრობდეს თავისი ცხოვრების შესახებ: იმაზე, თუ რა არის ადამიანის ღირსი ცხოვრება, იმაზე, თუ ვინ არის ის, რისთვის მოვიდა ამ ქვეყნად და რა ვალი აკისრია სოფლის წინაშე. უამისოდ ის ნაფოტი იქნება, რომელსაც  ცხოვრების დინება  თავის ნებაზე მიაქანებს. ხოლო იმას, თუ რა არის ადამიანის ცხოვრება  და  მისი  დანიშნულება, იაზრებენ არა მარტო ფილოსოფოსები, არამედ მწერლებიც, კულტურის მოღვაწეებიც, მწერლები, რომელთა შემოქმედებაში მწვავედ არის დასმული ადამიანის დანიშნულების, მისი ცხოვრების საზრისის პრობლემები, ისეთსავე უნდობლობას იწვევენ, ზოგჯერ, როგორსაც ფილოსოფოსები. ადამიანები ხშირად მხატვრულ ლიტერატურას  თავის  შესაქცევად  კითხულობენ,  და არ მოსწონთ, როცა ეს ლიტერატურა მათ ისეთ პრობლებემზე  დააფიქრებს,  რომლებსაც  თავს არიდებენ. ასეთ ადამიანებს ხშირად სურთ უფრო იოლად წარმოიდგინონ ცხოვრება, ვიდრე ის არის სინამდვილეში, რათა სულის სიმყუდროვე არ დაერღვათ. ამიტომ, თუ კი მწერალი ღრმად ჩაიხედავს ადამიანის სულში და დაინახავს მასში სისუსტეებს, რომლებიც გარკვეულ პირობებში ბოროტების წყაროდ იქცევიან, ასეთ მწერალს ბრალად სდებენ, რომ იგი თითქოს  ბოროტ  არსებად  წარმოადგენს  ადამიანს, რადგან თვითონ არიან ბოროტნი. ამგვარი ბრალდება  ხშირად  წაუყენებიათ,  მაგალითად, დოსტოევსკისათვის.

ფილოსოფიისა და კულტურის ერთიანობას ძალზედ მკაფიოდ წარმოაჩენს სწორედ ხელოვნება, კერძოდ მხატვრული ლიტერატურა. ყოველი ქვეყნის, ყოველი ერის კულტურა ყველაზე თვალნათლივ მის ხელოვნებაში, მის ლიტერატურაში ვლინდება. მაგრამ ხელოვნების, ლიტერატურის ჭეშმარიტი გაგება შეუძლებელია, თუ არ  ჩავწვდით  იმ იდეებს,  რომლებიც  მათშია გამოხატული,  ეს  იდეები  კი,  როგორც  წესი, ეპოქის ფილოსოფიურ ძიებებთან არის დაკავშირებული.  რასაკვირველია, არ  უნდა დიდი განსწავლულობა იმას,  რომ  გავიგოთ  ამბავი, რაც შექსპირის და `ჰამლეტში~ ხდება, მაგრამ ამ ტრაგედიათა ტრაგედიას ვერ განვიცდით, თუ ჩვენ  არ  გვაწუხებს `ყოფნა-არყოფნის~ პრობლემა. უამისოდ ვერ გავიგებთ დანიის პრინცის სიტყვებს დროთა კაგვშირის დარღვევის შესახებ და ვერც მისი `მერყეობის~ მიზეზს შევიცნობთ. ასევე ვერ გავიგებთ გოეთეს `ფაუსტის~ დედაარსს,   ვერ   თანავუგრძნობთ  ადამიანის მიერ თავისი ცხოვრების საზრისის ძიებას, რაც ამ ტრაგედიის მთავარი მოტივია. არც თანამედროვე ხელოვნება იქნება ჩვენთვის გასაგები, თუკი ვერ წარმოვიდგენთ იმ პროცესის სიმძაფრეს, რასაც `ღირებულებათა  გადაფასება~ და `ღმერთის  სიკვდილი” ჰქვია, თანამედროვე დასავლეთის ხელოვნებას რომ მისცა დასაბამი. ეს ვითარებაა სწორედ თანამედროვე დასავლეთის ხელოვნების   `გაუგებრობის~  ერთ-ერთი მიზეზი.

ამრიგად   კულტურასა   და   ფილოსოფიას შორის ღრმა კავშირი არსებობს. უფილოსოფიოდ კულტურა წარმოგვიდგება ადამიანის ტექნიკური მიღწევების, ცოდნისა და თანაცხოვრების ერთობლიობად, რომელიც მოკლებული იქნება მათ მაცოცოხლებელ იდეებს, კულტურისაგან მოწყვეტილი ფილოსოფია კი განყენებულ ცნებათა უაზრო  ტრიალად  იქცევა.  ეს  ვითარება გარკვეულ ამოცანებს უსახავს თვით ადამიანსა და   ფილოსოფიასაც.   ადამიანმა,   რომელსაც კულტურის  დაუფლება  უნდა,  არ  შეიძლება ზურგი შეაქციოს ფილოსოფიას. კულტურა ბოლოს  და  ბოლოს  ადამიანის  ღირებულებათა განხორციელებაა. ღირებულებათა  ურთიერთობის  დახასიათება  კი ფილოსოფიაა.  განვითრებული  ფილოსოფიური  კულტურის  გარეშე, სამართლიანად  ამბობდა  ვლადიმერ  სოლოვიოვი, შეუძლებელია  `მთლიანი   ცოდნა~,  ხოლო `მთლიანი   ცოდნის~   გარეშე   არ   შეიძლება გვქონდეს ადამიანისა და კაცობრიობის ღირსეული ხედვა და, მაშასადამე, რამდენადმე ღირსეული პოზიცია პიროვნებისა და კაცობრიობის ბედის საკითხებში. მეორე მხრივ, ფილოსოფოსი, რომელსაც უნდა რომ მის საქმიანობას აზრი ჰქონდეს ადამიანისათვის, უნდა ცდილობდეს იმგვარად იფილოსოფოსოს,  რომ  მისი  შემოქმედება გამოდგეს ადამიანის ცხოვრების სახელმძღვანელოდ. მისი საზრისის გასაშუქებლად. ამისათვის მას თვითონ უნდა ესმოდეს ადამიანის ცხოვრების საზრისი, ხოლო ფილოსოფოსი ვერ ჩასწვდება ადამიანის ცხოვრების საზრისს, თუ თვითონ არა არის ადამიანი. ცნობილი ესპანელი  ფილოსოფოსი მიგელ დე უნამუნო შენიშნავდა: ფილოსოფოსი, რომელსაც ადამიანობა  აკლია, ყველაფერი  შეიძლება  იყოს  ფილოსოფოსის გარდაო.

ფილოსოფია გონების კულტურააო, უთქვამს ძველად  ციცერონს.  უფრო მეტიც  შეიძლება ითქვას: ფილოსოფია,  მსოფლმხედელობა  ადამიანის მოქმედების,  მისი  ცხოვრების  კულტურაა, ხოლო ადამიანი არ შეიძლება არ ზრუნავდეს თავისი ქცევის, თავისი ცხოვრების კულტურაზე.